Motywacja
Rola motywacji w osiąganiu sukcesów sportowych
Osiągniecie sukcesów sportowych zależy nie tylko od sprawności, umiejętności czy wyszkolenia technicznego ale także od motywacji zawodnika. Nawet wysoki poziom umiejętności nie zapewni wyników bez odpowiedniej motywacji.
Czym jest motywacja? To proces wyznaczający kierunek działania, nastawiony na osiągnięcie określonego celu i zaspokojenie potrzeb.
Motywację do działania w sporcie możemy podzielić na motywację wewnętrzną i zewnętrzną.
Motywacja zewnętrzna dominuje w postępowaniu młodego sportowca, jeśli trenuje, bo tego oczekują od niego rodzice lub trener. U dorosłego zawodnika pojawia się, jeśli uprawia on sport ze względu na związane z sukcesami korzyści materialne np. stypendia, pensje, wyjazdy. Ten rodzaj motywacji zostaje wzbudzony poprzez system nagród i kar.
Motywacja wewnętrzna jest ważniejsza w treningu sportowym. To ona pobudza do działania, które jest celem samym w sobie. Sportowiec trenuje nie oczekując nagród, czy korzyści, lecz dla przyjemności i osiągnięcia dobrego wyniku. Wzbudzenie tej motywacji następuje zatem, gdy człowiek dąży do zaspokojenia własnych potrzeb.
Motywacja u dzieci i młodzieży różni się od motywacji dorosłych, ponieważ inne są ich potrzeby. U dzieci dominującymi są potrzeby: zabawy, rozrywki, wyżycia ruchowego, radości z uprawiania sportu oraz przynależności i poczucia własnej wartości.
Umiejętnie wzbudzona motywacja zewnętrzna może przekształcić się w motywację wewnętrzną zawodnika. Zależy to w dużej mierze od systemu nagród i kar wybranego przez trenera lub rodzica. Pozytywne emocje związane z uprawianiem sportu, mimo, że pierwotnie kształtowane zewnętrznie, przyczyniają się do wzbudzania motywacji wewnętrznej.
Motywacja zewnętrzna może być wzbudzana przez systemem kar lub nagród. Nagrody mogą zwiększyć prawdopodobieństwo występowania pożądanych zachowań i zostać skojarzone z pozytywnymi emocjami.
System kar jest bardziej ryzykowny, ponieważ ukaranie zawodnika za niepożądane zachowanie wcale nie gwarantuje wyeliminowania tego zachowania. Jego działanie może zostać ukierunkowane jedynie na unikanie kary. W takiej sytuacji zostanie podtrzymana motywacja zewnętrzna, dodatkowo skojarzona z negatywnymi emocjami. Poza tym, bez ciągłej kontroli ze strony trenera, może okazać się, że powrócą zachowania, które trener chciał wyeliminować.
Znacznie skuteczniejsze jest zatem stosowanie systemu nagród.
To jak silne jest oddziaływanie systemu nagród i kar zależy od wielu czynników. Jednym z nich jest autorytet trenera. Im większym autorytetem dla zawodnika jest trener, tym mocniejszy jest wpływ wzmocnień. Optymalna sytuacja to taka, gdy trener postrzegany jest jako życzliwy i obiektywny, bo wtedy jego uwagi nie będą odbierane jako złośliwe, nie będą zatem odrzucane, nawet wtedy, gdy zawodnik nie będzie się z nimi zgadzał. Ważne jest także, aby zasady udzielania nagród i kar były jasno określone, a przede wszystkim, aby były akceptowane przez zawodników – wtedy będą przekonani o ich słuszności. Można spisać je w formie regulaminu kar i nagród. Bardzo istotna jest także konsekwencja i nieuchronność w ich stosowaniu. Ważne aby były stosowane adekwatnie do przewinień lub sukcesów. Co najważniejsze muszą być stosowane uczciwie w stosunku do wszystkich zawodników, nikogo nie można faworyzować czy traktować pobłażliwie.
Motywowanie przez rodziców
Rodzice nie mogą odbierać dziecku swej akceptacji, jeżeli nie zachowuje się według ich oczekiwań. Dziecko powinno być akceptowane dlatego, że jest tym, kim jest, a nie dlatego, że robi to, co robi. Akceptacja dziecka wzmacnia jego siłę, podnosi samoocenę i wzmaga pragnienie zmiany.
Presja rodziców obliczona na wywołanie określonych zachowań, które mają spełnić ich oczekiwania, jest niczym innym jak wzbudzaniem motywacji zewnętrznej, kojarzonej z negatywnymi emocjami. Motywacji opartej na unikaniu kary, czyli niezadowolenia rodziców. Z dużym prawdopodobieństwem możemy liczyć się wtedy z tym, iż gdy tylko dziecko będzie miało możliwość zrezygnowania ze sportu, zrobi to.
Rodzice powinni motywować zawodników, chwaląc ich – to jeden z najpotężniejszych czynników motywujących. Poczucie odniesienia sukcesu jest podstawą motywacji wewnętrznej. Im więcej sukcesów, tym silniejsza motywacja.
Trzeba pomóc dzieciom wybrać własne cele. Jeśli dziecko samo jako cel obierze poprawienie swojego wyniku, będzie bardziej zmotywowane by to osiągnąć. Motywacja wewnętrzna wzmacnia się, gdy dziecko ma perspektywę zrealizowania celu. Jeśli jako cel wybierzemy cel zbyt odległy (np. kiedyś chcę być olimpijczykiem) lub cel zbyt trudny do osiągnięcia (np. wygram następne zawody) nie zrealizowanie celu, spowoduje spadek motywacji. Należy wybrać taki cel, który nie jest odległy i jest realny np. poprawię swój wynik o …
Wsparcie trenera i rodziców to także czynnik podnoszący motywację zawodnika. Łatwiej wtedy pokonywać trudności, nawet gdy poddanie się jest o wiele łatwiejsze.
Stosując metody motywowania w postaci systemu nagród i kar trzeba pamiętać, że motywacja zewnętrzna w postaci przymuszania, grożenia czy przekupywania działa tylko przez krótki czas.
Przy okazji omawiana tematu motywacji nie można zapomnieć o dwóch prawach Yerkesa-Dodsona, które odnoszą się do zależności między sprawnością działania a natężeniem motywacji.
Pierwsze prawo Yerkesa-Dodsona mówi, że w miarę wzrostu natężenia motywacji, sprawność działania wzrasta, ale jedynie do pewnego momentu. Po jego przekroczeniu zaczyna spadać, aż do sytuacji, gdy przy bardzo dużym natężeniu motywacji, sprawność działania jest bardzo niska. To klasyczna sytuacja gdy chce się za bardzo i wtedy nic się nie udaje. Wtedy to pojawiają się przesadne ambicje, paraliżujący lęk np. przed poniesieniem klęski.
Drugie prawo Yerkesa-Dodsona mówi o zależności pomiędzy stopniem trudności zadania a poziomem motywacji. Im łatwiejsze jest zadanie, tym mniejsza motywacja potrzebna jest do jego realizacji. Im trudniejsze zadanie tym poziom motywacji musi być wyższy.
Podczas treningu, stawiając dziecku kolejne zadania, należy się zastanowić, czy są one dostosowane do jego umiejętności. Aby dziecko nie zniechęciło się do treningów zadania powinny mieścić się w górnej granicy jego możliwości. Zbyt trudne zadania mogą szybko zniechęcić zawodnika, ponieważ będzie odczuwał, że ponosi porażkę, obniży się też jego samoocena. Zbyt łatwe zadania, nie spowodują nabycia nowych umiejętności, a jedynie utrwalać będą te już posiadane. Dziecko może się też szybko znudzić zbyt łatwym treningiem.
Ważnym czynnikiem pobudzającym motywację u młodych zawodników jest współzawodnictwo. W początkowym okresie nie należy jednak przesadzać w podkreślaniu jego znaczenia. Dzieci nie powinny traktować niepowodzenia w zawodach jako osobistej klęski.
Lepiej jest wprowadzić element „współzawodnictwa z samym sobą”, czyli porównywanie swoich umiejętności w kolejnych okresach trenowania. Młody zawodnik musi mieć świadomość, że niepowodzenia podczas treningów czy na zawodach są czymś naturalnym, że są częścią procesu trenowania i doskonalenia własnych umiejętności. Trzeba przekonać dzieci, że sukces, to nie tylko zwycięstwo w zawodach, ale również wykonywanie kolejnych zadań, pokonywanie kolejnych granic w dążeniu do osiągnięcia długofalowego celu.
Pobudzając motywację młodego sportowca, trzeba postępować tak, aby trening i wykonywanie kolejnych zadań było dla niego potrzebą i przyjemnością. Takie nastawienie wzbudza motywację wewnętrzną, inicjatywę, pomysłowość i konsekwencję w działaniu oraz pozwala na długotrwałe kontynuowanie wysiłków.
Źródło :
